Η φράση «ἓν οἶδα ὅτι οὐδέν οἶδα» αποδίδεται στον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Σωκράτη. Στα Νέα Ελληνικά σημαίνει «ένα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτα».

Η φράση αυτή εκφράζει την ταπεινότητα και την αναγνώριση των ορίων της ανθρώπινης γνώσης. Ο Σωκράτης θεωρούσε πως η αληθινή σοφία προέρχεται από την επίγνωση της ίδιας της άγνοιας. Με άλλα λόγια, ήθελε να πει ότι μόνο όταν συνειδητοποιούμε πόσα λίγα γνωρίζουμε, μπορούμε πραγματικά να αρχίσουμε να μαθαίνουμε και να αναζητούμε την αλήθεια. Αυτή η σκέψη ήταν κεντρική στη φιλοσοφία του και στη μέθοδο αναζήτησης γνώσης μέσω διαλόγου (γνωστή ως Σωκρατική μέθοδος).

Η λέξη «οἶδα» είναι αρχαία ελληνική και προέρχεται από τη ρίζα *ϝιδ- (wid-), η οποία σχετίζεται με τη θέαση και τη γνώση. Από την ίδια ινδοευρωπαϊκή ρίζα προέρχονται και λέξεις άλλων γλωσσών, όπως το λατινικό video («βλέπω»). Η λέξη «οἶδα» χρησιμοποιείται στον αρχαίο ελληνικό λόγο με τη σημασία «γνωρίζω».

Η ετυμολογική ανάλυση της λέξης είναι ενδιαφέρουσα επειδή πρόκειται για έναν τύπο που είναι ενεστώτας στη σημασία, αλλά μορφολογικά προέρχεται από τον παρακείμενο. Δηλαδή, αρχικά σήμαινε «έχω δει» (άρα γνωρίζω), και με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκε να σημαίνει «γνωρίζω». Έτσι, η λέξη περιέχει μια αίσθηση ότι η γνώση είναι αποτέλεσμα μιας εμπειρίας ή θέασης που έχει ήδη πραγματοποιηθεί.

Ο παρακείμενος χρόνος της ρίζας *ϝιδ- εξελίχθηκε στον τύπο «οἶδα», και έτσι, αν και η μορφή του ρήματος είναι παρακειμένου, το νόημά του αναφέρεται στο παρόν: «ξέρω», «γνωρίζω».

Ρίζα *ϝιδ- (wid-)

Η ρίζα *ϝιδ- (wid-) είναι η αρχική ινδοευρωπαϊκή ρίζα από την οποία προέρχεται το ρήμα «οἶδα» στην αρχαία ελληνική γλώσσα. Το σύμβολο ϝ (δίγαμμα) αντιπροσωπεύει έναν φθόγγο που υπήρχε στα αρχαία ελληνικά, αλλά με την πάροδο του χρόνου εξαφανίστηκε από τη γλώσσα. Το δίγαμμα προφερόταν ως [w] και υπήρχε σε πρώιμες μορφές της ελληνικής γλώσσας. Επομένως, η ρίζα *ϝιδ- αρχικά προφερόταν σαν “wid-“, αλλά στα κλασικά ελληνικά το δίγαμμα έπαψε να χρησιμοποιείται, αφήνοντας τη ρίζα «ιδ-», από την οποία προέρχονται λέξεις που σχετίζονται με την όραση και τη γνώση.

Για παράδειγμα:

  • Στα αρχαία ελληνικά: οἶδα = «γνωρίζω»
  • Στα λατινικά: video = «βλέπω»

Αυτή η κοινή ρίζα (wid-) υποδεικνύει την αρχική σύνδεση της γνώσης με την όραση, δηλαδή το να έχεις δει κάτι και έτσι να το γνωρίζεις.